Ο Καποδίστριας και η Επανάσταση
Ο Καποδίστριας ανήκε σ’ εκείνους που πίστευαν ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα, δεν είχαν ωριμάσει δηλαδή οι συνθήκες, για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Όπως αφηγείται ο ίδιος, το 1818 οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Πανταζόγλου «προσεπάθησαν να μοι αποδείξουν ότι η διατήρησις της μετά των Τούρκων ειρήνης ήτο αδύνατος, και ότι, ως Έλληνες, ήσαν ανυπόμονοι να μάθουν ότι τα Ρωσσικά στρατεύματα ήσαν έτοιμα να διαβούν τον Προύθον». Η απάντησή του ήταν ότι από την ημέρα της ελευθερίας «η κοινή ημών πατρίς ευρίσκεται ακόμη μακράν».[19] Η άρνησή του προς τον Γαλάτη ν’ αναλάβει την αρχή της Εταιρείας μπορεί ν’ αποδοθεί στο ότι το άτομο εκείνο δεν του ενέπνευσε καμιάν εμπιστοσύνη[20] –δικαιολογημένα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων. Αλλά και προς τον Ξάνθο η ίδια άρνηση και τα ίδια περίπου λόγια : ν’ αποτραπούν «διά παντός τρόπου οι Έλληνες από των ολεθρίων τούτων βουλευμάτων».[21] Προσπάθησε τέλος να συγκρατήσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, λέγοντάς του την γνώμη του για τους Εταιριστές : «ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον… ελεεινοί…αφαιρούντες νυν το χρήμα των αφελών ψυχών …προφυλαχθήτε από τοιούτους άνδρας».[22] Κι όταν ο Υψηλάντης προχώρησε στην κήρυξη της Επανάστασης, ο Καποδίστριας τον κατηγόρησε ότι με τις «ανόητες προκηρύξεις του» ενίσχυε τις κατηγορίες περί ιακωβινισμού που εκτοξεύονταν από Μέτερνιχ και άλλους.[23] Βέβαια, όταν πια δεν υπήρχε δρόμος επιστροφής, «ηγωνίσθη εκ παντός τρόπου να πείση τον αυτοκράτορα [Αλέξανδρο] εις άμεσον πολεμικήν παρέμβασιν».[24]
Κυβερνήτης της Ελλάδας
Την ιδέα να κληθεί ο Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδος την είχε διατυπώσει πρώτος ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος στην από 27-10-1821 επιστολή του προς τον Δημήτριο Υψηλάντη.[25] Ο Υψηλάντης επίσης υπέγραψε πρόσκληση του Καποδίστρια το 1822 και ο Πετρόμπεης το 1824.[26] Τελικά, στις 30 Μαρτίου 1827, στην Γ΄ εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, εξελέγη ο Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδος με θητεία επτά ετών. Σύμφωνα με τις αποφάσεις της συνέλευσης, ο κυβερνήτης θα δεσμευόταν από το σύνταγμα της Επιδαύρου, έτσι όπως θα αναθεωρείτο από τη συνέλευση. Ο Κολοκοτρώνης, όπως διηγείται ο ίδιος, ήταν αρχικά κατά της εκλογής «διότι κρεμιώμαστε από την Αγγλίαν που υπεσχέθη την διαφέντεψή μας».[27] Άλλαξε όμως γνώμη στη συνέχεια και ήταν αυτός που υφήρπασε την έγκριση του Άγγλου μοιράρχου Χάμιλτον,[28] που είχε και την σύμφωνη γνώμη του Στράτφορντ Κάνινγκ.[29] Παρά ταύτα η εκλογή του θεωρήθηκε ως ήττα της Αγγλικής εξωτερικής πολιτικής και νίκη της Ρωσίας.[30] Και είναι γεγονός ότι μεταξύ Καποδίστρια και Αγγλίας υπήρχε αμοιβαία δυσπιστία.
Πριν δεχθεί την πρόταση που του έγινε, επισκέφθηκε την Πετρούπολη προκειμένου να αποδεσμευθεί επισήμως από την υπηρεσία του Τσάρου. Στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς το Λονδίνο, όπου είχε συναντήσεις με Βρετανούς πολιτικούς.[vii] Ύστερα από σύντομη παραμονή στο Παρίσι όπου έγινε θερμά δεκτός αναχώρησε για την Ελλάδα. Στις 18 Ιανουαρίου 1828 έφτασε στο Ναύπλιο επί του αγγλικού πολεμικού Warspite,[31] όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής και τέσσερις μέρες αργότερα στην Αίγινα, πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους[32]. Λίγο αργότερα αποφασίστηκε το Ναύπλιο να ξαναγίνει πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.
Η Κυβέρνηση Καποδίστρια είχε σημαντικό έργο:
Εσωτερική πολιτική
Στο εσωτερικό της χώρας ο Καποδίστριας είχε να αντιμετωπίσει την πειρατεία, τους ανύπαρκτους θεσμούς, τη διάλυση του στρατού, καθώς και την κακή οικονομική κατάσταση της χώρας. Μια από τις βασικές προϋποθέσεις που έθεσε για να αναλάβει την ηγεσία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ήταν η αναστολή του συντάγματος και η διάλυση της βουλής, όροι που τελικώς έγιναν αποδεκτοί. Στη θέση της βουλής δημιούργησε το "Πανελλήνιον", ένα γνωμοδοτικό όργανο αποτελούμενο από 27 μέλη με καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα, ενώ τη διακυβέρνηση ανέλαβε η κεντρική γραμματεία, ένα είδος υπουργικού συμβουλίου, διοικούμενο από τον ίδιο. Επίσης, χώρισε τη χώρα σε διοικητικές περιφέρειες. Να σημειωθεί ότι αρχικά είχε δεσμευθεί για τη διενέργεια εκλογών τον Απρίλιο του 1828, στη συνέχεια όμως προχώρησε στην αναβολή αυτών λόγω της χαώδους κατάστασης που επικρατούσε στο εσωτερικό. Όταν αυτές διεξήχθησαν, διατυπώθηκαν βάσιμες κατηγορίες για νοθεία. Αν και κυβερνήτης, ο Καποδίστριας εξελέγη σε 36 περιφέρειες, γεγονός που προκάλεσε την οργή των συνεργατών του, ένας εκ των οποίων, ο Σπυρίδων Τρικούπης, παραιτήθηκε για τον λόγο αυτό από πληρεξούσιος και αναχώρησε για την Ύδρα.[33] Ιδιαίτερη μέριμνα επέδειξε και για τη δημιουργία δικαστηρίων θεσπίζοντας και κώδικα πολιτικής δικονομίας.
Μία απο τις πρώτες του κινήσεις ήταν η καταστολή της πειρατείας, έργο το οποίο ανέλαβε με επιτυχία ο Ανδρέας Μιαούλης.[34] Παράλληλα, προχώρησε στην αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, μετατρέποντας βαθμιαία τα άτακτα στρατεύματα σε τακτικό στρατό,[35] και υπάγοντας τον στόλο στην ουσιαστική δικαιοδοσία της κυβέρνησης, δεδομένου ότι μέχρι τότε τα πλοία ήταν ιδιοκτησία των καραβοκυραίων. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να προστατέψει τα σύνορα και να μειώσει την επιρροή των μέχρι τότε τοπαρχών («μίαν ευχήν διαβιβάζουσί μοι αι επαρχίαι, την διά παντός απαλλαγήν αυτών από της τυραννίας των προυχόντων και των οπλαρχηγών»).[36] Στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης του στρατού περιλαμβάνεται και η ίδρυση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Ίδρυσε Εθνικό Νομισματοκοπείο και καθιέρωσε τον φοίνικα ως εθνικό νόμισμα, αντικαθιστώντας το Τουρκικό γρόσι. Όσον αφορά στην εκπαίδευση κατασκεύασε νέα σχολεία, εισήγαγε τη μέθοδο του αλληλοδιδακτικού σχολείου, ίδρυσε εκκλησιαστική σχολή στον Πόρο, καθώς και το Ορφανοτροφείο Αίγινας σε μια προσπάθεια να οργανώσει το σχεδόν ανύπαρκτο εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν ίδρυσε όμως πανεπιστήμιο, καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να υπάρξουν πρώτα απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης. Στο πρόβλημα της διανομής της εθνικής γης ο Καποδίστριας δεν κατάφερε να βρει λύση κι έτσι εκατομμύρια στρέμματα παρέμειναν στους μεγαλοϊδιοκτήτες (κοτζαμπάσηδες και Εκκλησία). Μερίμνησε επίσης για την ανοικοδόμηση του Μεσολογγίου και των Πατρών, όπου έστειλε τον Κερκυραίο αρχιτέκτονα Σταμάτη Βούλγαρη. Σημαντική ήταν και η συμβολή του στο εμπόριο με την παραχώρηση δανείων στους νησιώτες για την αγορά πλοίων και την κατασκευή ναυπηγείων στον Πόρο και το Ναύπλιο. Τον Οκτώβριο του 1829 ίδρυσε το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην Αίγινα.
Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, ο Καποδίστριας επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γεωργία, βασική πηγή πλούτου της Ελλάδας. Ίδρυσε τη Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας και έγινε η πρώτη απόπειρα για την καλλιέργεια πατάτας. Στον Καποδίστρια αποδίδεται ένας τρόπος για την εισαγωγή της καλλιέργεια της πατάτας, ο οποίος αποδίδεται επίσης και στον Φρειδερίκο το Μεγάλο της Πρωσσίας το 1774[37], κάτι που παραμένει περίφημο ανέκδοτο σήμερα: Παραγγέλλοντας ένα φορτίο πατάτες, πρώτα διέταξε ότι πρέπει να προσφερθούν σε όποιον θα ενδιαφερόταν. Όμως οι πατάτες αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από τον πληθυσμό και ολόκληρο το σχέδιο φάνηκε να αποτυχαίνει. Όμως ο Καποδίστριας, έχοντας γνώση των ελληνικών συνηθειών, διέταξε ολόκληρη η αποστολή των πατατών να ξεφορτώνεται σε δημόσια επίδειξη στις αποβάθρες του Ναυπλίου, αλλά να φυλάσσονται από φαινομενικά αυστηρές φρουρές. Σύντομα, κυκλοφόρησαν φήμες για τις πατάτες, ότι, αφού τόσο καλά φρουρούνταν, έπρεπε να είναι μεγάλης σπουδαιότητας. Και αφού ήταν έτσι, κάποιοι δοκίμαζαν να τις κλέψουν. Οι φρουρές είχαν διαταχθεί εκ των προτέρων να κάνουν με τρόπο τα στραβά μάτια και να επιτρέπουν ουσιαστικά την κλοπή. Έτσι, αναφέρει η ιστορία - αστικός μύθος - σύντομα όλες οι πατάτες του φορτίου είχαν κλαπεί και το σχέδιο του Καποδίστρια να τις εισαγάγει στην Ελλάδα είχε πετύχει. Προσπαθώντας να ενισχύσει την ελληνική οικονομία ίδρυσε την "Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα", η οποία όμως απέτυχε, καθώς το δημόσιο εκμεταλλευόταν χωρίς όρους τα χρήματα των καταθέσεων.[33]
Αν και δημιούργησε ελληνικό και γαλλικό τυπογραφείο στην Αίγινα, πραγματοποίησε διώξεις εναντίον του Τύπου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι περιπτώσεις των εφημερίδων "Ανεξάρτητος", "Ηώς" και "Απόλλων", που είτε έκλεισαν λόγω αντικυβερνητικών θέσεων είτε οι εκδότες του διώχθηκαν. Σφοδρή κριτική υπήρξε και για την τοποθέτηση των δύο αδερφών του, Βιάρου και Αυγουστίνου στις δύο κορυφαίες θέσεις, αυτές του αρχιναυάρχου και αρχιστράτηγου αντίστοιχα. Κατά γενική ομολογία και οι δύο θεωρούντο ακατάλληλοι για τις θέσεις αυτές, ενώ κάποιοι ιστορικοί φτάνουν στο σημείο να θεωρούν ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πτώση του κυβερνήτη.
Εξωτερική πολιτική
Ερχόμενος στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με το πρωτόκολλο της 18ης Νοεμβρίου 1828 που έθεταν το Μοριά και τις Κυκλάδες υπό την προσωρινή εγγύηση των συμμάχων. Με τον φόβο ότι οι Άγγλοι θα περιόριζαν την Ελλάδα σε αυτά τα σύνορα, οργάνωσε τακτικό στρατό συνεχίζοντας τον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όσον αφορά στην επιλογή του ηγεμόνα, ο Καποδίστριας πρότεινε τον Λεοπόλδο του Saxe-Coburg, ο οποίος όμως παραιτήθηκε από τη διεκδίκηση του θρόνου λόγω διαφωνιών για τα σύνορα. Αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι ο Καποδίστριας επίτηδες απομάκρυνε τον Λεοπόλδο από τον θρόνο,[38] ενώ άλλοι είναι της αντίθετης άποψης.[39] Γεγονός όμως είναι ότι όσοι ζητούσαν να έλθει ο Λεοπόλδος αντιμετώπισαν έντονη κυβερνητική δυσμένεια.[40]
Είδαμε ότι μεταξύ Καποδίστρια και Αγγλίας υπήρχε αμοιβαία δυσπιστία. Ο Καποδίστριας θεωρούνταν άνθρωπος της Ρωσίας κ’ είχε ξεσπάσει ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828. Ήταν επόμενο η αγγλική δυσπιστία να ενταθεί, δεδομένου μάλιστα ότι ο Τζώρτζ Κάνινγκ, που κινούσε ως τότε τα νήματα επ’ ωφελεία της Ελλάδος, είχε πεθάνει το 1827, ακριβώς την εποχή που ο Καποδίστριας έφτανε στο Λονδίνο. Η ψυχρότητα με την οποία οι Άγγλοι πολιτικοί (ο Γεώργιος Δ΄πρωτίστως) αντιμετώπισαν τον Καποδίστρια, οφειλόταν στον φόβο τους ότι οι ρωσικές επιτυχίες επί της Τουρκίας θα είχαν σαν συνέπεια την στερεότερη πρόσδεση στο άρμα της Ρωσίας του ήδη ρωσόφιλου Καποδίστρια. Κι εκτός απ’ αυτό, οι Γάλλοι του Μαιζόν κατείχαν την Πελοπόννησο και σκέφτονταν να επεκταθούν και στην Στερεά. Ήταν επόμενο οι Άγγλοι να είναι αυτή τη στιγμή άκρως επιφυλακτικοί έναντι της Ελλάδος, βλέποντας να κινδυνεύει η θέση τους στην ανατολική Μεσόγειο. Αλλά βέβαια η αγγλική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από την προσαρμοστικότητά της : «Άμα η Αγγλία επέτυχε την περιστολήν της γαλλικής κατοχής, δεν εδίστασε να συμπράξη εις την προς βορράν επέκτασιν των ορίων της Ελλάδος δια του από 10/22 μαρτίου 1829 πρωτοκόλλου. Άμα δε εξέλιπε, διά της ειρήνης της Αδριανουπόλεως, ο από της Ρωσίας κίνδυνο, η Αγγλία επανήλθεν έτι οριστικώτερον εις την αρχαίαν αυτής προς την Ελλάδα ευμένειαν».[41] Έτσι τον Ιανουάριο του 1830 υπογράφηκε το πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο η Ελλάδα γινόταν κράτος εντελώς ανεξάρτητο με ηγεμόνα τον Λεοπόλδο και σύνορα τους ποταμούς Αχελώο και Σπερχειό. Μετά την παραίτηση του Λεοπόλδου και την δολοφονία του Καποδίστρια, οι Δυνάμεις «ανεβίβασαν την Ελλάδα εις τάξιν βασιλείου», με βασιλιά τον Όθωνα και σύνορα την γραμμή Βόλου-Άρτας.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο Καποδίστριας λόγω της ισχνής οικονομικής κατάστασης του κράτους επιχείρησε να συνάψει δάνειο με τράπεζες του εξωτερικού, προσπάθεια που δεν ευόδωσε λόγω των αντιδράσεων της Μεγάλης Βρετανίας. Παρόλα αυτά η Ρωσία και η Γαλλία ανέλαβαν να ενισχύσουν οικονομικά την Ελλάδα, ενώ ιδιαίτερη φροντίδα επέδειξε ο Τσάρος αποστέλλοντας 3.750.000 γαλλικά φράγκα.
Αντιπολίτευση και Δολοφονία
Την αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια απάρτιζαν οι παραμερισμένοι από την εξουσία και οι διαπνεόμενοι από δημοκρατικά ("συνταγματικά") φρονήματα. Ο συγκεντρωτισμός και οι καισαρικές τάσεις που επέδειξε ο Καποδίστριας παραμερίζοντας τις τοπικές αρχές και διορίζοντας σε θέσεις κλειδιά τα δύο αδέρφια του, Αυγουστίνο και Βιάρο Καποδίστρια, τον οδήγησαν σε σύγκρουση με τους κοτζαμπάσηδες και τους πλοιοκτήτες. Το κέντρο του αντικαποδιστριακού αγώνα έγινε η Ύδρα, έδρα των καραβοκύρηδων και πιο συγκεκριμένα της οικογένειας Κουντουριώτη που είχε με το μέρος της τους αγωνιστές Μιαούλη, Σαχτούρη, Τομπάζη, Κριεζήδες. Εκεί είχαν καταφύγει οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Σπυρίδων Τρικούπης, Αναστάσιος Πολυζωίδης και Αλέξανδρος Σούτσος, έχοντας την ηθική συμπαράσταση του Κοραή. Όργανο της αντιπολιτευτικής αυτής ομάδας ήταν η εφημερίδα "Απόλλων" του Πολυζωίδη. Η Γαλλία και η Αγγλία, θεωρώντας τον Καποδίστρια υποχείριο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ενθάρρυναν τους αντιπολιτευόμενους.[42]
Την 14η Ιουλίου 1831 οι Μιαούλης και Κριεζής με 200 Υδραίους στρατιώτες κατέλαβαν τον ναύσταθμο στον Πόρο επειδή έμαθαν ότι ο στόλος ήταν έτοιμος να κινηθεί κατά της Ύδρας.[43] Αμέσως έσπευσαν οι αντιπρέσβεις των τριών μεγάλων δυνάμεων προκειμένου να διαπραγματευθούν. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι αιφνιδιάζοντας τους εξεγερμένους τάχθηκαν υπέρ της νόμιμης κυβέρνησης και απαίτησαν την παράδοση των επαναστατών. Έτσι ο Αγγλικός, Γαλλικός και Ρωσικός στόλος είχαν αποκλείσει τα λιμάνια του Πόρου και της Ύδρας έτσι ώστε να μην επιτραπεί η ένωση των στόλων των επαναστατών. Ο ελλιμενισμένος εθνικός στόλος στον Πόρο ήταν υπό την αρχηγία πλέον του Μιαούλη ενώ μια μικρή μοίρα ήταν υπο την αρχηγία του Κανάρη, που δεν δεχόταν να υπακούσει στους επαναστάτες. Και ενώ ο Άγγλος και ο Γάλλος ναύαρχος έπλευσαν προς το Ναύπλιο για να συσκεφθούν με τους αντιπρέσβεις,[44] ο Ρώσος ναύαρχος Ρίκορντ ανέλαβε να εφαρμόσει, μόνος αυτός, τις οδηγίες του Καποδίστρια. Απέκλεισε τους αντάρτες, ήρθε σε προστριβές μαζί τους, τίναξε στον αέρα την «Νήσο των Σπετσών», αιχμαλώτισε ένα ακόμη πλοίο[45] και τελικά εξώθησε τον Μιαούλη στο «Μεγαλουργόν έγκλημα».[46] Το πρωί της 1ης Αυγούστου 1831 ο Μιαούλης, όπως είχε προειδοποιήσει τον Ρίκορντ, ανατίναξε την φρεγάτα «Ελλάς» και την κορβέτα «Ύδρα».
Ήδη από το το προηγούμενο έτος 1830 είχε ξεσπάσει ανταρσία στη Μάνη υπό την ηγεσία του Τζανή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη. Ο τελευταίος ετέθη σε περιορισμό στο Ναύπλιο, ζήτησε να πάει στη Μάνη για να την ησυχάσει, το αίτημά του δεν έγινε δεκτό, αποπειράθηκε να διαφύγει με αγγλικό πλοίο, συνελήφθη και φυλακίστηκε.[47] Βαρέως φέροντες την μεταχείριση αυτή του αρχηγού της οικογενείας τους και μέσα στο τεταμένο και από τα γεγονότα του Πόρου κλίμα, οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης, αδερφός και γιος του Πετρόμπεη αντίστοιχα εφάρμοσαν το μανιάτικο έθιμο της βεντέτας. Το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή στις 9 Οκτωβρίου 1831) έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς πήγαινε να παρακολουθήσει την κυριακάτικη θεία λειτουργία. Τον Καποδίστρια συνόδευε ο μονόχειρας σωματοφύλακάς του, Γεώργιος Κοκκώνης, ο οποίος πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Τον τελευταίο τον αποτελείωσε ο όχλος, το δε πτώμα του πετάχθηκε στο λιμάνι. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία, από όπου και παραδόθηκε στις αρχές για να δικαστεί ύστερα από την επιμονή του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί και απειλούσε να κάψει την πρεσβεία.[48]. Τελικώς καταδικάστηκε σε θάνατο και τουφεκίστηκε λίγες μέρες αργότερα. Ο τραγικός θάνατος του Καποδίστρια βύθισε σε θλίψη τον γεωργικό πληθυσμό, ενώ αντίθετα στην Ύδρα δέχτηκαν την είδηση με πανηγυρισμούς.[49]
Η δολοφονία του Καποδίστρια οργανώθηκε σύμφωνα με καποδιστριακούς και ρωσόφιλους ιστορικούς από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Μεταξύ των επιχειρημάτων τους και το ότι ο φάκελος για τη δολοφονία του Καποδίστρια στα βρετανικά αρχεία παραμένει απόρρητος. Αλλά ο καποδιστριακός Κασομούλης[50] πιστεύει ότι οι Μαυρομιχαλαίοι ενήργησαν μόνοι τους, ο δε επίσης καποδιστριακός Κυριακίδης αναφέρει ότι «η πράξις του Γεωργίου και Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη ουδεμίαν σχέσιν είχον προς τους εν Ύδρα συνηγμένους».[51] Νεώτεροι, συμπαθούντες τον Καποδίστρια ιστορικοί, πιστεύουν ότι τα προσωπικά ελατήρια οδήγησαν τους Μαυρομιχαλαίους στο έγκλημα,[52] και απορρίπτουν τα περί συνωμοσίας με συμμετοχή των στασιαστών της Ύδρας και του ξένου παράγοντα.[53]
Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, τη θέση του κυβερνήτη ανέλαβε για κάποιο διάστημα ο αδερφός του, Αυγουστίνος Καποδίστριας, ως πρόεδρος της τριμελούς ανώτατης αρχής με το όνομα Διοικητική επιτροπή που διόρισε η Γερουσία. Τη σορό του Καποδίστρια την μετέφερε ο αδερφός του, Αυγουστίνος, στην Κέρκυρα, όπου και ενταφιάστηκε στη Μονή Πλατυτέρας. Ως κυβερνήτης ο Καποδίστριας αρνήθηκε να δεχθεί μισθό, όπως επίσης αρνήθηκε χρηματική αποζημίωση από τον Τσάρο για να μην κατηγορηθεί από τους αντιπάλους του για μεροληψία απέναντι στη Ρωσία, ενώ διέθεσε όλη του την περιουσία για τους σκοπούς του κράτους.[54]
Η δολοφονία του Καποδίστρια
πίνακας του Διονύσιου Τσόκου
Κριτική και Τιμές
Σχετικά με την προσωπικότητα του Καποδίστρια έχουν εκφραστεί από τους ιστορικούς αντικρουόμενες απόψεις. Ο κόμης Γκομπινό τον συγκαταλέγει στους τρεις μεγαλύτερους διπλωμάτες της εποχής μαζί με τον Μέττερνιχ και τον Ταλλεϋράνδο, ο Χέρτσμπεργκ αναφέρει οτι ήταν διπλωμάτης δεξιώτατος.[55] Ο Γιάννης Κορδάτος τον χαρακτηρίζει τυφλό όργανο των Ρώσων, ενώ ο Κάρλ Μάρξ τον χαρακτηρίζει πολιτικά ανυπόληπτο.[34] Αντίθετα, ο Τάσος Βουρνάς εκφράζεται θετικά ως προς το έργο του, όπως και οι Καρολίδης και Διονύσιος Κόκκινος, ένας εκ των φανατικότερων υποστηρικτών του.[55][34] Με την άποψη ότι ο Καποδίστριας ήταν εκτελεστικό όργανο των Ρώσων διαφωνεί και ο Douglas Dakin.[39] Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης χαρακτηρίζει το έργο του αξιόλογο αλλά όχι αξιέπαινο, ο Σπυρίδων Τρικούπης, στενός συνεργάτης του Καποδίστρια, εκφράζεται μεν θετικά, δεν παραλείπει όμως να τον κατηγορήσει για την κατάλυση του συντάγματος.[55] Σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν σημαντικό το έργο του Καποδίστρια, χωρίς να παραλείπουν να αναφέρουν όμως την αυταρχικότητα με την οποία άσκησε την εξουσία. Η φιλοπατρία του μάλιστα αναγνωρίζεται από σχεδόν όλους τους ιστορικούς.[34][55] Σχετικά με τη φιλοπατρία του ο Τάκης Σταματόπουλος συμπεραίνει πώς για να είμαστε δίκαιοι δεν μπορούμε να αρνηθούμε την αγαθή πρόθεσή του, την καταπληχτική και φιλότιμη εργατικότητά του να δημιουργήσει κράτος απο το χάος.[56]
Είχε τιμηθεί πλείστες φορές από τον Τσάρο Αλέξανδρο και είχε ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης των καντονίων Βω και Λωζάνης. Σήμερα πολλοί δρόμοι και πλατείες φέρουν το όνομά του. Ο Κρατικός Αερολιμένας Κερκύρας ονομάζεται "Ιωάννης Καποδίστριας", ενώ από το 1911, κατόπιν επιθυμίας του ευεργέτη Ιωάννη Δόμπολη, το εθνικό πανεπιστήμιο Αθηνών μετονομάστηκε σε "Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών" και στα προπύλαια μάλιστα υπάρχει ανδριάντας του. Επίσης, η μορφή του Καποδίστρια απεικονίζεται στο κέρμα των 20 λεπτών (υπομονάδα του ευρώ) της ελληνικής έκδοσης, όπως και στο χαρτονόμισμα των 500 δραχμών (1983 - 2001). "Ι. Καποδίστριας" (ή Σχέδιο Καποδίστρια) ονομάζεται και το πρόγραμμα σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση που ξεκίνησε με πρωτοβουλία της κυβέρνησης Σημίτη.[57] Στις 21 Σεπτεμβρίου 2009 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια προτομής του Καποδίστρια στη Λωζάννη της Ελβετίας παρουσία της Ελβετίδας υπουργού Εξωτερικών Μισελίν Καλμί - Ρέι και του Ρώσου ομολόγου της Σεργκέι Λαβρόφ.[58] Ανδριάντας υπάρχει επίσης στην κεντρική πλατεία της πόλης Capo d' Istria της Σλοβενίας.[59]
Στο εξοχικό της οικογένειας Καποδίστρια, το οποίο δωρήθηκε από τη δισέγγονη του Γεωργίου Καποδίστρια, αδερφού του κυβερνήτη, Μαρία Δεσσύλα - Καποδίστρια, στη θέση Κουκουρίτσα της Κέρκυρας λειτουργεί το μουσείο Ιωάννη Καποδίστρια, όπου φυλάσσονται κειμήλια της οικογένειας και προσωπικά του αντικείμενα. Στο Εθνικό ιστορικό μουσείο στην Αθήνα φιλοξενούνται επίσης προσωπικά αντικείμενα του κυβερνήτη, καθώς και το γραφείο του.[54]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
i. ^ Συνολικά ο Αντώνιος - Μαρία Καποδίστριας και η Διαμαντίνα Γονέμη απέκτησαν έξι αγόρια και τέσσερα κορίτσια: τον Βιάρο Καποδίστρια, που πέθανε σχεδόν αμέσως, την Στέλλα Καποδίστρια, σύζυγο Πολυλά, την Ευφροσύνη Καποδίστρια, μοναχή, την Ευφημία Καποδίστρια, μοναχή, τον Βιάρο Καποδίστρια, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, την Μαρία Καποδίστρια, σύζυγο Ροδοστάμου, τον Βίκτωρα Καποδίστρια και τον Γεώργιο Καποδίστρια.
ii. ^ Εδώ είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι ο Κάρολος Εμμανουήλ Β΄ είχε πεθάνει ήδη απο το 1675, γεγονός που καθιστά αδύνατο να παραχώρησε τίτλο ευγενείας στους Καποδίστρια το 1689, δεκατέσσερα χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατό του. Το λάθος αυτό δεν έγινε αντιληπτό από κανέναν μέχρι το 1968, οπότε και το επισήμανε ο Ricaldone. Έρευνες στα ιστορικά αρχεία του οίκου της Σαβοΐας δεν κατέστησαν δυνατή την εύρεση κάποιου στοιχείου σχετικά με την παραχώρηση τίτλου ευγενίας στους Καποδίστρια. Πιθανόν είναι είτε να πρόκειται για λάθος στο έγγραφο είτε ο τίτλος να μην παραχωρήθηκε ποτέ.
iii. ^ Από πολλούς ιστορικούς αναφέρεται ως υπουργός επί των εξωτερικών. Κάτι τέτοιο πρέπει να θεωρείται λάθος καθώς την εκτελεστική εξουσία ασκούσε η γερουσία της Δημοκρατίας.
iv. ^ Η θέση του γραμματέα, ελλείψει υπουργικής θέσης, αντιστοιχούσε με αυτή του υπουργού εξωτερικών. Επίσημα ο Καποδίστριας δεν περιβλήθηκε με το αξίωμα του υπουργού εξωτερικών το 1815.[60]
v. ^ Η πρώτη επαφή του Καποδίστρια με την Φιλική Εταιρεία είχε γίνει το 1817 στην Πετρούπολη. Είχε προηγηθεί μια επιστολή του Νικολάου Γαλάτη προς τον Κόμη. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ τους. Το τι ελέχθη δεν είναι γνωστό με απόλυτη ακρίβεια, σύμφωνα όμως με τον ιστορικό Ελευθέριο Μωραϊτίνη Πατριαρχέα, ο Καποδίστριας στην αυτοβιογραφία του παραποιεί την αλήθεια.[61] Η αποστολή του Γαλάτη ήταν να μυήσει τον Καποδίστρια στη Φιλική Εταιρεία και να του προτείνει την αρχηγία αυτής, σκοπός όμως που δεν επετεύχθη. Η δε παρουσία του στην πόλη τελικώς ενόχλησε τους Ρώσους, οι οποίοι αφού τον συνέλαβαν και τον ανέκριναν, τον έδιωξαν από την Αγία Πετρούπολη. Την πρόταση επανέλαβε και ο Εμμανουήλ Ξάνθος χωρίς πάλι επιτυχία.[62]
vi. ^ Η Ρωξάνδρα Στούρτζα (1786 - 1844) ήταν κυρία επι των τιμών στην τσαρική αυλή και αδερφή του Αλέξανδρου Στούρτζα, διπλωμάτη και στενού συνεργάτη του Καποδίστρια. Ο τελευταίος συνδέθηκε με αυτή ερωτικά και μάλιστα, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, της έκανε πρόταση γάμου το 1814, την οποία όμως απέρριψε με την αιτιολογία οτι η μητέρα της τον προόριζε για την αδερφή της Ελένη.[63] Η μεταξύ τους αλληλογραφία συνεχίστηκε μέχρι και την δολοφονία του.
vii. ^ Αν και ο Σπυρίδων Τρικούπης υποστηρίζει ότι ο Καποδίστριας έγινε δεκτός από τον Βασιλιά Γεώργιο Δ΄, κάτι τέτοιο μάλλον δεν μπορεί να είναι σωστό αφού δεν προκύπτει από κανένα δημοσίευμα της εποχής.
Είναι όμως γεγονός ότι η συνάντηση ήταν τελείως ιδιωτική και τέτοιας μορφής που σίγουρα δεν ήταν για δημοσίευση. Το ότι την αναφέρει μάλιστα ο αγγλόφιλος Τρικούπης πρέπει να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πραγματοποιήθηκε. Συγκεκριμένα, ο Καποδίστριας μετά πολυήμερη αναμονή ειδοποιήθηκε να μεταβεί στον πύργο του Ουίνδσορ για να συναντήσει τον Γεώργιο Δ΄. Οδηγήθηκε στην πινακοθήκη του πύργου, όπου υπήρχε και η δική του προσωπογραφία από τον Thomas Lawrence, και μετά από ώρα πολλή μπήκε ο βασιλιάς, μόνος και πρόχειρα ντυμένος, κι άρχισε να βλέπει τους πίνακες. Ο Καποδίστριας περίμενε όρθιος κι ακίνητος, ο Γεώργιος πλησίασε και με έκπληξη δήθεν του είπε στα γαλλικά : «Α, εδώ είστε, κύριε κόμη ! Χαίρομαι που σας βλέπω». Κι έφυγε κοιτάζοντας πάντα πίνακες ![64]
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. ↑ Ελευθερία Ντάνου, Μητέρες μεγάλων Ανδρών, εκδόσεις Μπάστας - Πλέσσας, 1998, σελ.33, ISBN 960-7418-30-1
2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2005, σελ.55-56, ISBN 960-250-150-2
3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Βιογραφικό του Ιωάννη Καποδίστρια, ιστοσελίδα sansimera.gr
4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Έ Ιστορικά, Η Επτάνησος Πολιτεία, άρθρο του Σπύρου Λουκάτου, Αθήνα 2000, τεύχος 33, σελ.34-37
5. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Α, σελ.64
6. ↑ Κωστής Παπαγιώργης, Τα καπάκια, εκδόσεις Καστανιώτης, έκτη έκδοση, Αθήνα 2003, σελ. 93, ISBN 960-03-3470-6
7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Σ. Θ. Λάσκαρις, Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Ρώσος διπλωμάτης και υπουργός των εξωτερικών, εκδόσεις Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, σελ.100-102
8. ↑ Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.267
9. ↑ 9,0 9,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 270-272
10. ↑ 10,0 10,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.274
11. ↑ Χαράλαμπος Νικολάου, Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις, Στρατηγικές εκδόσεις, Αθήνα 1996, σ.58, ISBN 960-7178-22-Χ
12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Χαράλαμπος Νικολάου, Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις, Στρατηγικές εκδόσεις, Αθήνα 1996. σελ. 59, ISBN 960-7178-22-Χ
13. ↑ 13,0 13,1 Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος τόμος 4, Αθήναι 1839, σελ. 73 - 74
14. ↑ Ε΄ Ιστορικά,Φιλική Εταιρεία, άρθρο του Γιάννη Κοκκώνα, Αθήνα 2000, τεύχος 48, σελ.15
15. ↑ Ιωάννης Φιλήμων,Δοκίμιον Ιστορκόν περί της Ελληνικής Εποαναστάσεως (1859-61) τόμ Β΄ σ. 127, τόμ. σ. Γ΄206, Τρικούπης Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο (1857), τόμ. Α΄ σ. 339.
16. ↑ Φιλήμων, ο.π., Τόμ.Δ΄ σ.380.
17. ↑ Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1860-1872, Βιβλίον 15, κεφ. Α΄ παρ. 7.
18. ↑ 18,0 18,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 416-420
19. ↑ Ιωάννης Καποδίστριας, Aperçu de ma carriere publique depuis 1798 jusqu’ á 1822, 1826 (μετάφρ. Μ.Θ. Λάσκαρι ως Επισκόπησις της πολιτικής μου σταδιοδρομίας, Μπάυρον, 1986, σ. 99-100.
20. ↑ Καποδίστριας, ο.π. 82-86
21. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄, κεφ. Α΄, παρ. 2.
22. ↑ Καποδίστριας, ο.π. 131.
23. ↑ Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη, 1980 κ.ε., τ.Ε΄ σ. 731.
24. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄, κεφ. Α΄, παρ. 2.
25. ↑ Φιλήμων, ο.π. τ. Δ΄ σ.344 και 510, Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄ κεφ. Β΄ παρ. 4.
26. ↑ Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, Πάπυρος, 1966, τ. Α΄27 και Α΄25.
27. ↑ Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής, υπαγόρευση στον Γ. Τερτσέτη, 1846, σ. 183.
28. ↑ Κολοκοτρώνης, ο.π. 186-188.
29. ↑ Δραγούμης Ιστορικαί Αναμνήσεις, 2η έκδ. 1879 (Ερμής, 1973),τ. Α΄ σ.55.
30. ↑ Τάσος Βουρνάς, ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 214, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
31. ↑ Δραγούμης, ο.π. Α΄52.
32. ↑ Λόγος εκφωνηθείς υπό του κυρίου Θεοφίλου Καϊρη κατά την ημέραν υποδοχής του Κυβερνήτου, εν Αιγίνη, Ιανουαρίου 12, 1828 (από μνήμης). Χειρόγραφο από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Κεντρική Υπηρεσία Γ.Α.Κ., Φάκελος #290 - Συλλογή Βλαχογιάννη. Ιδιωτικές συλλογές. Κατάλογος Α' / ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΣΟΥΡΤΣ – ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ [1828 – 1829] (1828-01-12) (ανακτήθηκε 2011-01-02 )
33. ↑ 33,0 33,1 Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 407
34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 216-217, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
35. ↑ Απόστολος Βακαλόπουλος : Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821, 1948, (Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991), σ. 259.
36. ↑ Δραγούμης, ο.π., Α΄198
37. ↑ Jeff Chapman. The Impact of the Potato. History Magazine (ανακτήθηκε August 02, 2011 )
38. ↑ Βλ. αναλυτικά για το θέμα Μαρκεζίνη, ο.π. τ. Α΄, σ. 71-76.
39. ↑ 39,0 39,1 Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2005, σελ. 102, ISBN 960-250-150-2
40. ↑ Σπύρος Μελάς, Ο ναύαρχος Μιαούλης, Μπίρης, 3η έκδοση, χ.χ., σ. 460.
41. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π., εν τέλει, Ολίγαι τινές εξηγήσεις.
42. ↑ Τάσος Βουρνάς, ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 228, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
43. ↑ Σπύρος Μελάς,Ο ναύαρχος Μιαούλης, σ. 471, Μαρκεζίνης, ο.π., Α΄79.
44. ↑ Δραγούμης, ο.π. Α΄189.
45. ↑ Εγκύκλιος της 3-8-1831 υπογραφόμενη από τον Καποδίστρια και τον Νικ. Σπηλιάδη (εις Δραγούμην, ο.π., Α΄ 188-192).
46. ↑ όπως το χαρακτήρισε ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Απομνημονεύματα, 1894, σ. 280).
47. ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Κανάρης, 1960 (9η έκδοση, Δωρικός, 1984).
48. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 460-462
49. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 462-463
50. ↑ Νικόλαος Κασομούλης, Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων, Χ. Κοσμαδάκης & Σια, 1939, Γ΄433.
51. ↑ Επαμεινώνδας Κυριακίδης, Ιστορία του συγχρόνου Ελληνισμού από της ιδρύσεως του Βασιλείου της Ελλάδος μέχρι των ημερών μας, 1832-1892, 1892, τ.Α΄σ. 163.
52. ↑ Μαρκεζίνης, ο.π. Α΄82.
53. ↑ Χρήστος Λούκος: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ΤΑ ΝΕΑ Ιστορική Βιβλιοθήκη, 2010, σ. 50-51.
54. ↑ 54,0 54,1 Αφιέρωμα στον Καποδίστρια, από το ένθετο Επτά ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή
55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ.465-476
56. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ.302
57. ↑ Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας, από την επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου εσωτερικών
58. ↑ Αποκαλυπτήρια προτομής του Καποδίστρια, άρθρο της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία"
59. ↑ Αποκαλυπτήρια ανδριάντα του Καποδίστρια, από την επίσημη ιστοσελίδα του Εθνικού και Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών
60. ↑ Σ. Θ. Λάσκαρις, Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Ρώσος διπλωμάτης και υπουργός των εξωτερικών, εκδόσεις Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, σελ.112
61. ↑ Ελευθέριος Μωραϊτίνης Πατριαρχέας, Νικόλαος Γαλάτης, ο φιλικός, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2002, σελ. 95, ISBN 960-04-2189-7
62. ↑ Κωστής Παπαγιώργης. Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005, σελ. 208, ISBN 960-03-3944-9
63. ↑ Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.237
64. ↑ Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο, 1857 (Γιοβάνης, 1978), τ. Δ΄ σ. 234.
Ο Καποδίστριας ανήκε σ’ εκείνους που πίστευαν ότι δεν είχε έρθει ακόμη η ώρα, δεν είχαν ωριμάσει δηλαδή οι συνθήκες, για την απελευθέρωση των Ελλήνων. Όπως αφηγείται ο ίδιος, το 1818 οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος και Πανταζόγλου «προσεπάθησαν να μοι αποδείξουν ότι η διατήρησις της μετά των Τούρκων ειρήνης ήτο αδύνατος, και ότι, ως Έλληνες, ήσαν ανυπόμονοι να μάθουν ότι τα Ρωσσικά στρατεύματα ήσαν έτοιμα να διαβούν τον Προύθον». Η απάντησή του ήταν ότι από την ημέρα της ελευθερίας «η κοινή ημών πατρίς ευρίσκεται ακόμη μακράν».[19] Η άρνησή του προς τον Γαλάτη ν’ αναλάβει την αρχή της Εταιρείας μπορεί ν’ αποδοθεί στο ότι το άτομο εκείνο δεν του ενέπνευσε καμιάν εμπιστοσύνη[20] –δικαιολογημένα, όπως αποδείχθηκε εκ των υστέρων. Αλλά και προς τον Ξάνθο η ίδια άρνηση και τα ίδια περίπου λόγια : ν’ αποτραπούν «διά παντός τρόπου οι Έλληνες από των ολεθρίων τούτων βουλευμάτων».[21] Προσπάθησε τέλος να συγκρατήσει τον Αλέξανδρο Υψηλάντη, λέγοντάς του την γνώμη του για τους Εταιριστές : «ωθούν την Ελλάδα προς τον όλεθρον… ελεεινοί…αφαιρούντες νυν το χρήμα των αφελών ψυχών …προφυλαχθήτε από τοιούτους άνδρας».[22] Κι όταν ο Υψηλάντης προχώρησε στην κήρυξη της Επανάστασης, ο Καποδίστριας τον κατηγόρησε ότι με τις «ανόητες προκηρύξεις του» ενίσχυε τις κατηγορίες περί ιακωβινισμού που εκτοξεύονταν από Μέτερνιχ και άλλους.[23] Βέβαια, όταν πια δεν υπήρχε δρόμος επιστροφής, «ηγωνίσθη εκ παντός τρόπου να πείση τον αυτοκράτορα [Αλέξανδρο] εις άμεσον πολεμικήν παρέμβασιν».[24]
Κυβερνήτης της Ελλάδας
Την ιδέα να κληθεί ο Καποδίστριας ως κυβερνήτης της Ελλάδος την είχε διατυπώσει πρώτος ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος στην από 27-10-1821 επιστολή του προς τον Δημήτριο Υψηλάντη.[25] Ο Υψηλάντης επίσης υπέγραψε πρόσκληση του Καποδίστρια το 1822 και ο Πετρόμπεης το 1824.[26] Τελικά, στις 30 Μαρτίου 1827, στην Γ΄ εθνοσυνέλευση της Τροιζήνας, εξελέγη ο Καποδίστριας κυβερνήτης της Ελλάδος με θητεία επτά ετών. Σύμφωνα με τις αποφάσεις της συνέλευσης, ο κυβερνήτης θα δεσμευόταν από το σύνταγμα της Επιδαύρου, έτσι όπως θα αναθεωρείτο από τη συνέλευση. Ο Κολοκοτρώνης, όπως διηγείται ο ίδιος, ήταν αρχικά κατά της εκλογής «διότι κρεμιώμαστε από την Αγγλίαν που υπεσχέθη την διαφέντεψή μας».[27] Άλλαξε όμως γνώμη στη συνέχεια και ήταν αυτός που υφήρπασε την έγκριση του Άγγλου μοιράρχου Χάμιλτον,[28] που είχε και την σύμφωνη γνώμη του Στράτφορντ Κάνινγκ.[29] Παρά ταύτα η εκλογή του θεωρήθηκε ως ήττα της Αγγλικής εξωτερικής πολιτικής και νίκη της Ρωσίας.[30] Και είναι γεγονός ότι μεταξύ Καποδίστρια και Αγγλίας υπήρχε αμοιβαία δυσπιστία.
Πριν δεχθεί την πρόταση που του έγινε, επισκέφθηκε την Πετρούπολη προκειμένου να αποδεσμευθεί επισήμως από την υπηρεσία του Τσάρου. Στη συνέχεια κατευθύνθηκε προς το Λονδίνο, όπου είχε συναντήσεις με Βρετανούς πολιτικούς.[vii] Ύστερα από σύντομη παραμονή στο Παρίσι όπου έγινε θερμά δεκτός αναχώρησε για την Ελλάδα. Στις 18 Ιανουαρίου 1828 έφτασε στο Ναύπλιο επί του αγγλικού πολεμικού Warspite,[31] όπου έτυχε ενθουσιώδους υποδοχής και τέσσερις μέρες αργότερα στην Αίγινα, πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους[32]. Λίγο αργότερα αποφασίστηκε το Ναύπλιο να ξαναγίνει πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους.
Η Κυβέρνηση Καποδίστρια είχε σημαντικό έργο:
Εσωτερική πολιτική
Στο εσωτερικό της χώρας ο Καποδίστριας είχε να αντιμετωπίσει την πειρατεία, τους ανύπαρκτους θεσμούς, τη διάλυση του στρατού, καθώς και την κακή οικονομική κατάσταση της χώρας. Μια από τις βασικές προϋποθέσεις που έθεσε για να αναλάβει την ηγεσία του νεοσύστατου ελληνικού κράτους ήταν η αναστολή του συντάγματος και η διάλυση της βουλής, όροι που τελικώς έγιναν αποδεκτοί. Στη θέση της βουλής δημιούργησε το "Πανελλήνιον", ένα γνωμοδοτικό όργανο αποτελούμενο από 27 μέλη με καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα, ενώ τη διακυβέρνηση ανέλαβε η κεντρική γραμματεία, ένα είδος υπουργικού συμβουλίου, διοικούμενο από τον ίδιο. Επίσης, χώρισε τη χώρα σε διοικητικές περιφέρειες. Να σημειωθεί ότι αρχικά είχε δεσμευθεί για τη διενέργεια εκλογών τον Απρίλιο του 1828, στη συνέχεια όμως προχώρησε στην αναβολή αυτών λόγω της χαώδους κατάστασης που επικρατούσε στο εσωτερικό. Όταν αυτές διεξήχθησαν, διατυπώθηκαν βάσιμες κατηγορίες για νοθεία. Αν και κυβερνήτης, ο Καποδίστριας εξελέγη σε 36 περιφέρειες, γεγονός που προκάλεσε την οργή των συνεργατών του, ένας εκ των οποίων, ο Σπυρίδων Τρικούπης, παραιτήθηκε για τον λόγο αυτό από πληρεξούσιος και αναχώρησε για την Ύδρα.[33] Ιδιαίτερη μέριμνα επέδειξε και για τη δημιουργία δικαστηρίων θεσπίζοντας και κώδικα πολιτικής δικονομίας.
Μία απο τις πρώτες του κινήσεις ήταν η καταστολή της πειρατείας, έργο το οποίο ανέλαβε με επιτυχία ο Ανδρέας Μιαούλης.[34] Παράλληλα, προχώρησε στην αναδιοργάνωση των ενόπλων δυνάμεων, μετατρέποντας βαθμιαία τα άτακτα στρατεύματα σε τακτικό στρατό,[35] και υπάγοντας τον στόλο στην ουσιαστική δικαιοδοσία της κυβέρνησης, δεδομένου ότι μέχρι τότε τα πλοία ήταν ιδιοκτησία των καραβοκυραίων. Με αυτόν τον τρόπο προσπάθησε να προστατέψει τα σύνορα και να μειώσει την επιρροή των μέχρι τότε τοπαρχών («μίαν ευχήν διαβιβάζουσί μοι αι επαρχίαι, την διά παντός απαλλαγήν αυτών από της τυραννίας των προυχόντων και των οπλαρχηγών»).[36] Στην προσπάθεια αναδιοργάνωσης του στρατού περιλαμβάνεται και η ίδρυση της Στρατιωτικής Σχολής Ευελπίδων. Ίδρυσε Εθνικό Νομισματοκοπείο και καθιέρωσε τον φοίνικα ως εθνικό νόμισμα, αντικαθιστώντας το Τουρκικό γρόσι. Όσον αφορά στην εκπαίδευση κατασκεύασε νέα σχολεία, εισήγαγε τη μέθοδο του αλληλοδιδακτικού σχολείου, ίδρυσε εκκλησιαστική σχολή στον Πόρο, καθώς και το Ορφανοτροφείο Αίγινας σε μια προσπάθεια να οργανώσει το σχεδόν ανύπαρκτο εκπαιδευτικό σύστημα. Δεν ίδρυσε όμως πανεπιστήμιο, καθώς θεωρούσε ότι έπρεπε να υπάρξουν πρώτα απόφοιτοι μέσης εκπαίδευσης. Στο πρόβλημα της διανομής της εθνικής γης ο Καποδίστριας δεν κατάφερε να βρει λύση κι έτσι εκατομμύρια στρέμματα παρέμειναν στους μεγαλοϊδιοκτήτες (κοτζαμπάσηδες και Εκκλησία). Μερίμνησε επίσης για την ανοικοδόμηση του Μεσολογγίου και των Πατρών, όπου έστειλε τον Κερκυραίο αρχιτέκτονα Σταμάτη Βούλγαρη. Σημαντική ήταν και η συμβολή του στο εμπόριο με την παραχώρηση δανείων στους νησιώτες για την αγορά πλοίων και την κατασκευή ναυπηγείων στον Πόρο και το Ναύπλιο. Τον Οκτώβριο του 1829 ίδρυσε το πρώτο αρχαιολογικό μουσείο στην Αίγινα.
Όσον αφορά στην ελληνική οικονομία, ο Καποδίστριας επέδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τη γεωργία, βασική πηγή πλούτου της Ελλάδας. Ίδρυσε τη Γεωργική Σχολή της Τίρυνθας και έγινε η πρώτη απόπειρα για την καλλιέργεια πατάτας. Στον Καποδίστρια αποδίδεται ένας τρόπος για την εισαγωγή της καλλιέργεια της πατάτας, ο οποίος αποδίδεται επίσης και στον Φρειδερίκο το Μεγάλο της Πρωσσίας το 1774[37], κάτι που παραμένει περίφημο ανέκδοτο σήμερα: Παραγγέλλοντας ένα φορτίο πατάτες, πρώτα διέταξε ότι πρέπει να προσφερθούν σε όποιον θα ενδιαφερόταν. Όμως οι πατάτες αντιμετωπίστηκαν με αδιαφορία από τον πληθυσμό και ολόκληρο το σχέδιο φάνηκε να αποτυχαίνει. Όμως ο Καποδίστριας, έχοντας γνώση των ελληνικών συνηθειών, διέταξε ολόκληρη η αποστολή των πατατών να ξεφορτώνεται σε δημόσια επίδειξη στις αποβάθρες του Ναυπλίου, αλλά να φυλάσσονται από φαινομενικά αυστηρές φρουρές. Σύντομα, κυκλοφόρησαν φήμες για τις πατάτες, ότι, αφού τόσο καλά φρουρούνταν, έπρεπε να είναι μεγάλης σπουδαιότητας. Και αφού ήταν έτσι, κάποιοι δοκίμαζαν να τις κλέψουν. Οι φρουρές είχαν διαταχθεί εκ των προτέρων να κάνουν με τρόπο τα στραβά μάτια και να επιτρέπουν ουσιαστικά την κλοπή. Έτσι, αναφέρει η ιστορία - αστικός μύθος - σύντομα όλες οι πατάτες του φορτίου είχαν κλαπεί και το σχέδιο του Καποδίστρια να τις εισαγάγει στην Ελλάδα είχε πετύχει. Προσπαθώντας να ενισχύσει την ελληνική οικονομία ίδρυσε την "Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα", η οποία όμως απέτυχε, καθώς το δημόσιο εκμεταλλευόταν χωρίς όρους τα χρήματα των καταθέσεων.[33]
Αν και δημιούργησε ελληνικό και γαλλικό τυπογραφείο στην Αίγινα, πραγματοποίησε διώξεις εναντίον του Τύπου. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι οι περιπτώσεις των εφημερίδων "Ανεξάρτητος", "Ηώς" και "Απόλλων", που είτε έκλεισαν λόγω αντικυβερνητικών θέσεων είτε οι εκδότες του διώχθηκαν. Σφοδρή κριτική υπήρξε και για την τοποθέτηση των δύο αδερφών του, Βιάρου και Αυγουστίνου στις δύο κορυφαίες θέσεις, αυτές του αρχιναυάρχου και αρχιστράτηγου αντίστοιχα. Κατά γενική ομολογία και οι δύο θεωρούντο ακατάλληλοι για τις θέσεις αυτές, ενώ κάποιοι ιστορικοί φτάνουν στο σημείο να θεωρούν ότι έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην πτώση του κυβερνήτη.
Εξωτερική πολιτική
Ερχόμενος στην Ελλάδα, ο Καποδίστριας δεν ήταν καθόλου ευχαριστημένος με το πρωτόκολλο της 18ης Νοεμβρίου 1828 που έθεταν το Μοριά και τις Κυκλάδες υπό την προσωρινή εγγύηση των συμμάχων. Με τον φόβο ότι οι Άγγλοι θα περιόριζαν την Ελλάδα σε αυτά τα σύνορα, οργάνωσε τακτικό στρατό συνεχίζοντας τον πόλεμο με την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Όσον αφορά στην επιλογή του ηγεμόνα, ο Καποδίστριας πρότεινε τον Λεοπόλδο του Saxe-Coburg, ο οποίος όμως παραιτήθηκε από τη διεκδίκηση του θρόνου λόγω διαφωνιών για τα σύνορα. Αρκετοί ιστορικοί θεωρούν ότι ο Καποδίστριας επίτηδες απομάκρυνε τον Λεοπόλδο από τον θρόνο,[38] ενώ άλλοι είναι της αντίθετης άποψης.[39] Γεγονός όμως είναι ότι όσοι ζητούσαν να έλθει ο Λεοπόλδος αντιμετώπισαν έντονη κυβερνητική δυσμένεια.[40]
Είδαμε ότι μεταξύ Καποδίστρια και Αγγλίας υπήρχε αμοιβαία δυσπιστία. Ο Καποδίστριας θεωρούνταν άνθρωπος της Ρωσίας κ’ είχε ξεσπάσει ο ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1828. Ήταν επόμενο η αγγλική δυσπιστία να ενταθεί, δεδομένου μάλιστα ότι ο Τζώρτζ Κάνινγκ, που κινούσε ως τότε τα νήματα επ’ ωφελεία της Ελλάδος, είχε πεθάνει το 1827, ακριβώς την εποχή που ο Καποδίστριας έφτανε στο Λονδίνο. Η ψυχρότητα με την οποία οι Άγγλοι πολιτικοί (ο Γεώργιος Δ΄πρωτίστως) αντιμετώπισαν τον Καποδίστρια, οφειλόταν στον φόβο τους ότι οι ρωσικές επιτυχίες επί της Τουρκίας θα είχαν σαν συνέπεια την στερεότερη πρόσδεση στο άρμα της Ρωσίας του ήδη ρωσόφιλου Καποδίστρια. Κι εκτός απ’ αυτό, οι Γάλλοι του Μαιζόν κατείχαν την Πελοπόννησο και σκέφτονταν να επεκταθούν και στην Στερεά. Ήταν επόμενο οι Άγγλοι να είναι αυτή τη στιγμή άκρως επιφυλακτικοί έναντι της Ελλάδος, βλέποντας να κινδυνεύει η θέση τους στην ανατολική Μεσόγειο. Αλλά βέβαια η αγγλική εξωτερική πολιτική χαρακτηρίζεται από την προσαρμοστικότητά της : «Άμα η Αγγλία επέτυχε την περιστολήν της γαλλικής κατοχής, δεν εδίστασε να συμπράξη εις την προς βορράν επέκτασιν των ορίων της Ελλάδος δια του από 10/22 μαρτίου 1829 πρωτοκόλλου. Άμα δε εξέλιπε, διά της ειρήνης της Αδριανουπόλεως, ο από της Ρωσίας κίνδυνο, η Αγγλία επανήλθεν έτι οριστικώτερον εις την αρχαίαν αυτής προς την Ελλάδα ευμένειαν».[41] Έτσι τον Ιανουάριο του 1830 υπογράφηκε το πρωτόκολλο του Λονδίνου, με το οποίο η Ελλάδα γινόταν κράτος εντελώς ανεξάρτητο με ηγεμόνα τον Λεοπόλδο και σύνορα τους ποταμούς Αχελώο και Σπερχειό. Μετά την παραίτηση του Λεοπόλδου και την δολοφονία του Καποδίστρια, οι Δυνάμεις «ανεβίβασαν την Ελλάδα εις τάξιν βασιλείου», με βασιλιά τον Όθωνα και σύνορα την γραμμή Βόλου-Άρτας.
Κατά τη διάρκεια της διακυβέρνησής του, ο Καποδίστριας λόγω της ισχνής οικονομικής κατάστασης του κράτους επιχείρησε να συνάψει δάνειο με τράπεζες του εξωτερικού, προσπάθεια που δεν ευόδωσε λόγω των αντιδράσεων της Μεγάλης Βρετανίας. Παρόλα αυτά η Ρωσία και η Γαλλία ανέλαβαν να ενισχύσουν οικονομικά την Ελλάδα, ενώ ιδιαίτερη φροντίδα επέδειξε ο Τσάρος αποστέλλοντας 3.750.000 γαλλικά φράγκα.
Αντιπολίτευση και Δολοφονία
Την αντιπολίτευση κατά του Καποδίστρια απάρτιζαν οι παραμερισμένοι από την εξουσία και οι διαπνεόμενοι από δημοκρατικά ("συνταγματικά") φρονήματα. Ο συγκεντρωτισμός και οι καισαρικές τάσεις που επέδειξε ο Καποδίστριας παραμερίζοντας τις τοπικές αρχές και διορίζοντας σε θέσεις κλειδιά τα δύο αδέρφια του, Αυγουστίνο και Βιάρο Καποδίστρια, τον οδήγησαν σε σύγκρουση με τους κοτζαμπάσηδες και τους πλοιοκτήτες. Το κέντρο του αντικαποδιστριακού αγώνα έγινε η Ύδρα, έδρα των καραβοκύρηδων και πιο συγκεκριμένα της οικογένειας Κουντουριώτη που είχε με το μέρος της τους αγωνιστές Μιαούλη, Σαχτούρη, Τομπάζη, Κριεζήδες. Εκεί είχαν καταφύγει οι Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, Σπυρίδων Τρικούπης, Αναστάσιος Πολυζωίδης και Αλέξανδρος Σούτσος, έχοντας την ηθική συμπαράσταση του Κοραή. Όργανο της αντιπολιτευτικής αυτής ομάδας ήταν η εφημερίδα "Απόλλων" του Πολυζωίδη. Η Γαλλία και η Αγγλία, θεωρώντας τον Καποδίστρια υποχείριο της ρωσικής εξωτερικής πολιτικής, ενθάρρυναν τους αντιπολιτευόμενους.[42]
Την 14η Ιουλίου 1831 οι Μιαούλης και Κριεζής με 200 Υδραίους στρατιώτες κατέλαβαν τον ναύσταθμο στον Πόρο επειδή έμαθαν ότι ο στόλος ήταν έτοιμος να κινηθεί κατά της Ύδρας.[43] Αμέσως έσπευσαν οι αντιπρέσβεις των τριών μεγάλων δυνάμεων προκειμένου να διαπραγματευθούν. Οι Άγγλοι και οι Γάλλοι αιφνιδιάζοντας τους εξεγερμένους τάχθηκαν υπέρ της νόμιμης κυβέρνησης και απαίτησαν την παράδοση των επαναστατών. Έτσι ο Αγγλικός, Γαλλικός και Ρωσικός στόλος είχαν αποκλείσει τα λιμάνια του Πόρου και της Ύδρας έτσι ώστε να μην επιτραπεί η ένωση των στόλων των επαναστατών. Ο ελλιμενισμένος εθνικός στόλος στον Πόρο ήταν υπό την αρχηγία πλέον του Μιαούλη ενώ μια μικρή μοίρα ήταν υπο την αρχηγία του Κανάρη, που δεν δεχόταν να υπακούσει στους επαναστάτες. Και ενώ ο Άγγλος και ο Γάλλος ναύαρχος έπλευσαν προς το Ναύπλιο για να συσκεφθούν με τους αντιπρέσβεις,[44] ο Ρώσος ναύαρχος Ρίκορντ ανέλαβε να εφαρμόσει, μόνος αυτός, τις οδηγίες του Καποδίστρια. Απέκλεισε τους αντάρτες, ήρθε σε προστριβές μαζί τους, τίναξε στον αέρα την «Νήσο των Σπετσών», αιχμαλώτισε ένα ακόμη πλοίο[45] και τελικά εξώθησε τον Μιαούλη στο «Μεγαλουργόν έγκλημα».[46] Το πρωί της 1ης Αυγούστου 1831 ο Μιαούλης, όπως είχε προειδοποιήσει τον Ρίκορντ, ανατίναξε την φρεγάτα «Ελλάς» και την κορβέτα «Ύδρα».
Ήδη από το το προηγούμενο έτος 1830 είχε ξεσπάσει ανταρσία στη Μάνη υπό την ηγεσία του Τζανή Μαυρομιχάλη, αδελφού του Πετρόμπεη. Ο τελευταίος ετέθη σε περιορισμό στο Ναύπλιο, ζήτησε να πάει στη Μάνη για να την ησυχάσει, το αίτημά του δεν έγινε δεκτό, αποπειράθηκε να διαφύγει με αγγλικό πλοίο, συνελήφθη και φυλακίστηκε.[47] Βαρέως φέροντες την μεταχείριση αυτή του αρχηγού της οικογενείας τους και μέσα στο τεταμένο και από τα γεγονότα του Πόρου κλίμα, οι Κωνσταντίνος και Γεώργιος Μαυρομιχάλης, αδερφός και γιος του Πετρόμπεη αντίστοιχα εφάρμοσαν το μανιάτικο έθιμο της βεντέτας. Το πρωί της 27ης Σεπτεμβρίου 1831 με το Ιουλιανό ημερολόγιο (δηλαδή στις 9 Οκτωβρίου 1831) έξω από την εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνος πυροβόλησαν και μαχαίρωσαν θανάσιμα τον κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια, καθώς πήγαινε να παρακολουθήσει την κυριακάτικη θεία λειτουργία. Τον Καποδίστρια συνόδευε ο μονόχειρας σωματοφύλακάς του, Γεώργιος Κοκκώνης, ο οποίος πυροβόλησε τον Κωνσταντίνο Μαυρομιχάλη. Τον τελευταίο τον αποτελείωσε ο όχλος, το δε πτώμα του πετάχθηκε στο λιμάνι. Ο Γεώργιος Μαυρομιχάλης κατέφυγε στη γαλλική πρεσβεία, από όπου και παραδόθηκε στις αρχές για να δικαστεί ύστερα από την επιμονή του πλήθους που είχε συγκεντρωθεί και απειλούσε να κάψει την πρεσβεία.[48]. Τελικώς καταδικάστηκε σε θάνατο και τουφεκίστηκε λίγες μέρες αργότερα. Ο τραγικός θάνατος του Καποδίστρια βύθισε σε θλίψη τον γεωργικό πληθυσμό, ενώ αντίθετα στην Ύδρα δέχτηκαν την είδηση με πανηγυρισμούς.[49]
Η δολοφονία του Καποδίστρια οργανώθηκε σύμφωνα με καποδιστριακούς και ρωσόφιλους ιστορικούς από τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία. Μεταξύ των επιχειρημάτων τους και το ότι ο φάκελος για τη δολοφονία του Καποδίστρια στα βρετανικά αρχεία παραμένει απόρρητος. Αλλά ο καποδιστριακός Κασομούλης[50] πιστεύει ότι οι Μαυρομιχαλαίοι ενήργησαν μόνοι τους, ο δε επίσης καποδιστριακός Κυριακίδης αναφέρει ότι «η πράξις του Γεωργίου και Κωνσταντίνου Μαυρομιχάλη ουδεμίαν σχέσιν είχον προς τους εν Ύδρα συνηγμένους».[51] Νεώτεροι, συμπαθούντες τον Καποδίστρια ιστορικοί, πιστεύουν ότι τα προσωπικά ελατήρια οδήγησαν τους Μαυρομιχαλαίους στο έγκλημα,[52] και απορρίπτουν τα περί συνωμοσίας με συμμετοχή των στασιαστών της Ύδρας και του ξένου παράγοντα.[53]
Μετά τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια, τη θέση του κυβερνήτη ανέλαβε για κάποιο διάστημα ο αδερφός του, Αυγουστίνος Καποδίστριας, ως πρόεδρος της τριμελούς ανώτατης αρχής με το όνομα Διοικητική επιτροπή που διόρισε η Γερουσία. Τη σορό του Καποδίστρια την μετέφερε ο αδερφός του, Αυγουστίνος, στην Κέρκυρα, όπου και ενταφιάστηκε στη Μονή Πλατυτέρας. Ως κυβερνήτης ο Καποδίστριας αρνήθηκε να δεχθεί μισθό, όπως επίσης αρνήθηκε χρηματική αποζημίωση από τον Τσάρο για να μην κατηγορηθεί από τους αντιπάλους του για μεροληψία απέναντι στη Ρωσία, ενώ διέθεσε όλη του την περιουσία για τους σκοπούς του κράτους.[54]
Η δολοφονία του Καποδίστρια
πίνακας του Διονύσιου Τσόκου
Κριτική και Τιμές
Σχετικά με την προσωπικότητα του Καποδίστρια έχουν εκφραστεί από τους ιστορικούς αντικρουόμενες απόψεις. Ο κόμης Γκομπινό τον συγκαταλέγει στους τρεις μεγαλύτερους διπλωμάτες της εποχής μαζί με τον Μέττερνιχ και τον Ταλλεϋράνδο, ο Χέρτσμπεργκ αναφέρει οτι ήταν διπλωμάτης δεξιώτατος.[55] Ο Γιάννης Κορδάτος τον χαρακτηρίζει τυφλό όργανο των Ρώσων, ενώ ο Κάρλ Μάρξ τον χαρακτηρίζει πολιτικά ανυπόληπτο.[34] Αντίθετα, ο Τάσος Βουρνάς εκφράζεται θετικά ως προς το έργο του, όπως και οι Καρολίδης και Διονύσιος Κόκκινος, ένας εκ των φανατικότερων υποστηρικτών του.[55][34] Με την άποψη ότι ο Καποδίστριας ήταν εκτελεστικό όργανο των Ρώσων διαφωνεί και ο Douglas Dakin.[39] Ο Σπυρίδων Μαρκεζίνης χαρακτηρίζει το έργο του αξιόλογο αλλά όχι αξιέπαινο, ο Σπυρίδων Τρικούπης, στενός συνεργάτης του Καποδίστρια, εκφράζεται μεν θετικά, δεν παραλείπει όμως να τον κατηγορήσει για την κατάλυση του συντάγματος.[55] Σε γενικές γραμμές οι περισσότεροι ιστορικοί θεωρούν σημαντικό το έργο του Καποδίστρια, χωρίς να παραλείπουν να αναφέρουν όμως την αυταρχικότητα με την οποία άσκησε την εξουσία. Η φιλοπατρία του μάλιστα αναγνωρίζεται από σχεδόν όλους τους ιστορικούς.[34][55] Σχετικά με τη φιλοπατρία του ο Τάκης Σταματόπουλος συμπεραίνει πώς για να είμαστε δίκαιοι δεν μπορούμε να αρνηθούμε την αγαθή πρόθεσή του, την καταπληχτική και φιλότιμη εργατικότητά του να δημιουργήσει κράτος απο το χάος.[56]
Είχε τιμηθεί πλείστες φορές από τον Τσάρο Αλέξανδρο και είχε ανακηρυχθεί επίτιμος δημότης των καντονίων Βω και Λωζάνης. Σήμερα πολλοί δρόμοι και πλατείες φέρουν το όνομά του. Ο Κρατικός Αερολιμένας Κερκύρας ονομάζεται "Ιωάννης Καποδίστριας", ενώ από το 1911, κατόπιν επιθυμίας του ευεργέτη Ιωάννη Δόμπολη, το εθνικό πανεπιστήμιο Αθηνών μετονομάστηκε σε "Εθνικό και Καποδιστριακό πανεπιστήμιο Αθηνών" και στα προπύλαια μάλιστα υπάρχει ανδριάντας του. Επίσης, η μορφή του Καποδίστρια απεικονίζεται στο κέρμα των 20 λεπτών (υπομονάδα του ευρώ) της ελληνικής έκδοσης, όπως και στο χαρτονόμισμα των 500 δραχμών (1983 - 2001). "Ι. Καποδίστριας" (ή Σχέδιο Καποδίστρια) ονομάζεται και το πρόγραμμα σχετικά με τις μεταρρυθμίσεις στην τοπική αυτοδιοίκηση που ξεκίνησε με πρωτοβουλία της κυβέρνησης Σημίτη.[57] Στις 21 Σεπτεμβρίου 2009 πραγματοποιήθηκαν τα αποκαλυπτήρια προτομής του Καποδίστρια στη Λωζάννη της Ελβετίας παρουσία της Ελβετίδας υπουργού Εξωτερικών Μισελίν Καλμί - Ρέι και του Ρώσου ομολόγου της Σεργκέι Λαβρόφ.[58] Ανδριάντας υπάρχει επίσης στην κεντρική πλατεία της πόλης Capo d' Istria της Σλοβενίας.[59]
Στο εξοχικό της οικογένειας Καποδίστρια, το οποίο δωρήθηκε από τη δισέγγονη του Γεωργίου Καποδίστρια, αδερφού του κυβερνήτη, Μαρία Δεσσύλα - Καποδίστρια, στη θέση Κουκουρίτσα της Κέρκυρας λειτουργεί το μουσείο Ιωάννη Καποδίστρια, όπου φυλάσσονται κειμήλια της οικογένειας και προσωπικά του αντικείμενα. Στο Εθνικό ιστορικό μουσείο στην Αθήνα φιλοξενούνται επίσης προσωπικά αντικείμενα του κυβερνήτη, καθώς και το γραφείο του.[54]
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
i. ^ Συνολικά ο Αντώνιος - Μαρία Καποδίστριας και η Διαμαντίνα Γονέμη απέκτησαν έξι αγόρια και τέσσερα κορίτσια: τον Βιάρο Καποδίστρια, που πέθανε σχεδόν αμέσως, την Στέλλα Καποδίστρια, σύζυγο Πολυλά, την Ευφροσύνη Καποδίστρια, μοναχή, την Ευφημία Καποδίστρια, μοναχή, τον Βιάρο Καποδίστρια, τον Ιωάννη Καποδίστρια, τον Αυγουστίνο Καποδίστρια, την Μαρία Καποδίστρια, σύζυγο Ροδοστάμου, τον Βίκτωρα Καποδίστρια και τον Γεώργιο Καποδίστρια.
ii. ^ Εδώ είναι απαραίτητο να σημειωθεί ότι ο Κάρολος Εμμανουήλ Β΄ είχε πεθάνει ήδη απο το 1675, γεγονός που καθιστά αδύνατο να παραχώρησε τίτλο ευγενείας στους Καποδίστρια το 1689, δεκατέσσερα χρόνια δηλαδή μετά τον θάνατό του. Το λάθος αυτό δεν έγινε αντιληπτό από κανέναν μέχρι το 1968, οπότε και το επισήμανε ο Ricaldone. Έρευνες στα ιστορικά αρχεία του οίκου της Σαβοΐας δεν κατέστησαν δυνατή την εύρεση κάποιου στοιχείου σχετικά με την παραχώρηση τίτλου ευγενίας στους Καποδίστρια. Πιθανόν είναι είτε να πρόκειται για λάθος στο έγγραφο είτε ο τίτλος να μην παραχωρήθηκε ποτέ.
iii. ^ Από πολλούς ιστορικούς αναφέρεται ως υπουργός επί των εξωτερικών. Κάτι τέτοιο πρέπει να θεωρείται λάθος καθώς την εκτελεστική εξουσία ασκούσε η γερουσία της Δημοκρατίας.
iv. ^ Η θέση του γραμματέα, ελλείψει υπουργικής θέσης, αντιστοιχούσε με αυτή του υπουργού εξωτερικών. Επίσημα ο Καποδίστριας δεν περιβλήθηκε με το αξίωμα του υπουργού εξωτερικών το 1815.[60]
v. ^ Η πρώτη επαφή του Καποδίστρια με την Φιλική Εταιρεία είχε γίνει το 1817 στην Πετρούπολη. Είχε προηγηθεί μια επιστολή του Νικολάου Γαλάτη προς τον Κόμη. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκε συνάντηση μεταξύ τους. Το τι ελέχθη δεν είναι γνωστό με απόλυτη ακρίβεια, σύμφωνα όμως με τον ιστορικό Ελευθέριο Μωραϊτίνη Πατριαρχέα, ο Καποδίστριας στην αυτοβιογραφία του παραποιεί την αλήθεια.[61] Η αποστολή του Γαλάτη ήταν να μυήσει τον Καποδίστρια στη Φιλική Εταιρεία και να του προτείνει την αρχηγία αυτής, σκοπός όμως που δεν επετεύχθη. Η δε παρουσία του στην πόλη τελικώς ενόχλησε τους Ρώσους, οι οποίοι αφού τον συνέλαβαν και τον ανέκριναν, τον έδιωξαν από την Αγία Πετρούπολη. Την πρόταση επανέλαβε και ο Εμμανουήλ Ξάνθος χωρίς πάλι επιτυχία.[62]
vi. ^ Η Ρωξάνδρα Στούρτζα (1786 - 1844) ήταν κυρία επι των τιμών στην τσαρική αυλή και αδερφή του Αλέξανδρου Στούρτζα, διπλωμάτη και στενού συνεργάτη του Καποδίστρια. Ο τελευταίος συνδέθηκε με αυτή ερωτικά και μάλιστα, σύμφωνα με κάποιους ιστορικούς, της έκανε πρόταση γάμου το 1814, την οποία όμως απέρριψε με την αιτιολογία οτι η μητέρα της τον προόριζε για την αδερφή της Ελένη.[63] Η μεταξύ τους αλληλογραφία συνεχίστηκε μέχρι και την δολοφονία του.
vii. ^ Αν και ο Σπυρίδων Τρικούπης υποστηρίζει ότι ο Καποδίστριας έγινε δεκτός από τον Βασιλιά Γεώργιο Δ΄, κάτι τέτοιο μάλλον δεν μπορεί να είναι σωστό αφού δεν προκύπτει από κανένα δημοσίευμα της εποχής.
Είναι όμως γεγονός ότι η συνάντηση ήταν τελείως ιδιωτική και τέτοιας μορφής που σίγουρα δεν ήταν για δημοσίευση. Το ότι την αναφέρει μάλιστα ο αγγλόφιλος Τρικούπης πρέπει να μας οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι πραγματοποιήθηκε. Συγκεκριμένα, ο Καποδίστριας μετά πολυήμερη αναμονή ειδοποιήθηκε να μεταβεί στον πύργο του Ουίνδσορ για να συναντήσει τον Γεώργιο Δ΄. Οδηγήθηκε στην πινακοθήκη του πύργου, όπου υπήρχε και η δική του προσωπογραφία από τον Thomas Lawrence, και μετά από ώρα πολλή μπήκε ο βασιλιάς, μόνος και πρόχειρα ντυμένος, κι άρχισε να βλέπει τους πίνακες. Ο Καποδίστριας περίμενε όρθιος κι ακίνητος, ο Γεώργιος πλησίασε και με έκπληξη δήθεν του είπε στα γαλλικά : «Α, εδώ είστε, κύριε κόμη ! Χαίρομαι που σας βλέπω». Κι έφυγε κοιτάζοντας πάντα πίνακες ![64]
ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
1. ↑ Ελευθερία Ντάνου, Μητέρες μεγάλων Ανδρών, εκδόσεις Μπάστας - Πλέσσας, 1998, σελ.33, ISBN 960-7418-30-1
2. ↑ 2,0 2,1 2,2 Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2005, σελ.55-56, ISBN 960-250-150-2
3. ↑ 3,0 3,1 3,2 Βιογραφικό του Ιωάννη Καποδίστρια, ιστοσελίδα sansimera.gr
4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Έ Ιστορικά, Η Επτάνησος Πολιτεία, άρθρο του Σπύρου Λουκάτου, Αθήνα 2000, τεύχος 33, σελ.34-37
5. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Α, σελ.64
6. ↑ Κωστής Παπαγιώργης, Τα καπάκια, εκδόσεις Καστανιώτης, έκτη έκδοση, Αθήνα 2003, σελ. 93, ISBN 960-03-3470-6
7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Σ. Θ. Λάσκαρις, Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Ρώσος διπλωμάτης και υπουργός των εξωτερικών, εκδόσεις Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, σελ.100-102
8. ↑ Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.267
9. ↑ 9,0 9,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 270-272
10. ↑ 10,0 10,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.274
11. ↑ Χαράλαμπος Νικολάου, Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις, Στρατηγικές εκδόσεις, Αθήνα 1996, σ.58, ISBN 960-7178-22-Χ
12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 12,4 12,5 12,6 Χαράλαμπος Νικολάου, Διεθνείς πολιτικές και στρατιωτικές συνθήκες-συμφωνίες και συμβάσεις, Στρατηγικές εκδόσεις, Αθήνα 1996. σελ. 59, ISBN 960-7178-22-Χ
13. ↑ 13,0 13,1 Αμβρόσιος Φραντζής, Επιτομή της Ιστορίας της Αναγεννηθείσης Ελλάδος τόμος 4, Αθήναι 1839, σελ. 73 - 74
14. ↑ Ε΄ Ιστορικά,Φιλική Εταιρεία, άρθρο του Γιάννη Κοκκώνα, Αθήνα 2000, τεύχος 48, σελ.15
15. ↑ Ιωάννης Φιλήμων,Δοκίμιον Ιστορκόν περί της Ελληνικής Εποαναστάσεως (1859-61) τόμ Β΄ σ. 127, τόμ. σ. Γ΄206, Τρικούπης Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο (1857), τόμ. Α΄ σ. 339.
16. ↑ Φιλήμων, ο.π., Τόμ.Δ΄ σ.380.
17. ↑ Παπαρρηγόπουλος, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, 1860-1872, Βιβλίον 15, κεφ. Α΄ παρ. 7.
18. ↑ 18,0 18,1 Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ. 416-420
19. ↑ Ιωάννης Καποδίστριας, Aperçu de ma carriere publique depuis 1798 jusqu’ á 1822, 1826 (μετάφρ. Μ.Θ. Λάσκαρι ως Επισκόπησις της πολιτικής μου σταδιοδρομίας, Μπάυρον, 1986, σ. 99-100.
20. ↑ Καποδίστριας, ο.π. 82-86
21. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄, κεφ. Α΄, παρ. 2.
22. ↑ Καποδίστριας, ο.π. 131.
23. ↑ Βακαλόπουλος, Ιστορία του Νέου Ελληνισμού, Θεσσαλονίκη, 1980 κ.ε., τ.Ε΄ σ. 731.
24. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄, κεφ. Α΄, παρ. 2.
25. ↑ Φιλήμων, ο.π. τ. Δ΄ σ.344 και 510, Παπαρρηγόπουλος, ο.π. Βιβλίον ΙΕ΄ κεφ. Β΄ παρ. 4.
26. ↑ Μαρκεζίνης, Πολιτική Ιστορία της νεωτέρας Ελλάδος, Πάπυρος, 1966, τ. Α΄27 και Α΄25.
27. ↑ Κολοκοτρώνης, Διήγησις συμβάντων της Ελληνικής Φυλής, υπαγόρευση στον Γ. Τερτσέτη, 1846, σ. 183.
28. ↑ Κολοκοτρώνης, ο.π. 186-188.
29. ↑ Δραγούμης Ιστορικαί Αναμνήσεις, 2η έκδ. 1879 (Ερμής, 1973),τ. Α΄ σ.55.
30. ↑ Τάσος Βουρνάς, ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 214, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
31. ↑ Δραγούμης, ο.π. Α΄52.
32. ↑ Λόγος εκφωνηθείς υπό του κυρίου Θεοφίλου Καϊρη κατά την ημέραν υποδοχής του Κυβερνήτου, εν Αιγίνη, Ιανουαρίου 12, 1828 (από μνήμης). Χειρόγραφο από τα Γενικά Αρχεία του Κράτους, Κεντρική Υπηρεσία Γ.Α.Κ., Φάκελος #290 - Συλλογή Βλαχογιάννη. Ιδιωτικές συλλογές. Κατάλογος Α' / ΑΡΧΕΙΟ ΑΡΧΙΣΤΡΑΤΗΓΟΥ ΤΣΟΥΡΤΣ – ΥΨΗΛΑΝΤΟΥ [1828 – 1829] (1828-01-12) (ανακτήθηκε 2011-01-02 )
33. ↑ 33,0 33,1 Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 407
34. ↑ 34,0 34,1 34,2 34,3 Τάσος Βουρνάς, Ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 216-217, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
35. ↑ Απόστολος Βακαλόπουλος : Τα ελληνικά στρατεύματα του 1821, 1948, (Βάνιας, Θεσσαλονίκη 1991), σ. 259.
36. ↑ Δραγούμης, ο.π., Α΄198
37. ↑ Jeff Chapman. The Impact of the Potato. History Magazine (ανακτήθηκε August 02, 2011 )
38. ↑ Βλ. αναλυτικά για το θέμα Μαρκεζίνη, ο.π. τ. Α΄, σ. 71-76.
39. ↑ 39,0 39,1 Douglas Dakin, Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770-1923, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τράπεζας, Αθήνα 2005, σελ. 102, ISBN 960-250-150-2
40. ↑ Σπύρος Μελάς, Ο ναύαρχος Μιαούλης, Μπίρης, 3η έκδοση, χ.χ., σ. 460.
41. ↑ Παπαρρηγόπουλος, ο.π., εν τέλει, Ολίγαι τινές εξηγήσεις.
42. ↑ Τάσος Βουρνάς, ιστορία της νεώτερης και σύγχρονης Ελλάδας, τόμος Α΄, σελ. 228, εκδόσεις Πατάκη, Αθήνα 1997, ISBN 960-600-524-0
43. ↑ Σπύρος Μελάς,Ο ναύαρχος Μιαούλης, σ. 471, Μαρκεζίνης, ο.π., Α΄79.
44. ↑ Δραγούμης, ο.π. Α΄189.
45. ↑ Εγκύκλιος της 3-8-1831 υπογραφόμενη από τον Καποδίστρια και τον Νικ. Σπηλιάδη (εις Δραγούμην, ο.π., Α΄ 188-192).
46. ↑ όπως το χαρακτήρισε ο Αλέξανδρος Ρίζος Ραγκαβής (Απομνημονεύματα, 1894, σ. 280).
47. ↑ Δημήτρης Φωτιάδης, Κανάρης, 1960 (9η έκδοση, Δωρικός, 1984).
48. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 460-462
49. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ. 462-463
50. ↑ Νικόλαος Κασομούλης, Ενθυμήματα στρατιωτικά της Επαναστάσεως των Ελλήνων, Χ. Κοσμαδάκης & Σια, 1939, Γ΄433.
51. ↑ Επαμεινώνδας Κυριακίδης, Ιστορία του συγχρόνου Ελληνισμού από της ιδρύσεως του Βασιλείου της Ελλάδος μέχρι των ημερών μας, 1832-1892, 1892, τ.Α΄σ. 163.
52. ↑ Μαρκεζίνης, ο.π. Α΄82.
53. ↑ Χρήστος Λούκος: Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ΤΑ ΝΕΑ Ιστορική Βιβλιοθήκη, 2010, σ. 50-51.
54. ↑ 54,0 54,1 Αφιέρωμα στον Καποδίστρια, από το ένθετο Επτά ημέρες της εφημερίδας Η Καθημερινή
55. ↑ 55,0 55,1 55,2 55,3 Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ.465-476
56. ↑ Τάκης Σταματόπουλος, Ο εσωτερικός Αγώνας, πριν και κατά την επανάσταση του 1821, εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα 1979, τόμος Δ, σελ.302
57. ↑ Πρόγραμμα Ι. Καποδίστριας, από την επίσημη ιστοσελίδα του υπουργείου εσωτερικών
58. ↑ Αποκαλυπτήρια προτομής του Καποδίστρια, άρθρο της εφημερίδας "Ελευθεροτυπία"
59. ↑ Αποκαλυπτήρια ανδριάντα του Καποδίστρια, από την επίσημη ιστοσελίδα του Εθνικού και Καποδιστριακού πανεπιστημίου Αθηνών
60. ↑ Σ. Θ. Λάσκαρις, Ο Ιωάννης Καποδίστριας ως Ρώσος διπλωμάτης και υπουργός των εξωτερικών, εκδόσεις Ημερολόγιον της Μεγάλης Ελλάδος, σελ.112
61. ↑ Ελευθέριος Μωραϊτίνης Πατριαρχέας, Νικόλαος Γαλάτης, ο φιλικός, εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα 2002, σελ. 95, ISBN 960-04-2189-7
62. ↑ Κωστής Παπαγιώργης. Εμμανουήλ Ξάνθος, ο Φιλικός, εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 2005, σελ. 208, ISBN 960-03-3944-9
63. ↑ Γρηγόριος Δαφνής, Ιωάννης Α. Καποδίστριας, η γένεση του ελληνικού κράτους, εκδόσεις Ίκαρος, Αθήνα 1975, σελ.237
64. ↑ Σπυρίδων Τρικούπης, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως, Λονδίνο, 1857 (Γιοβάνης, 1978), τ. Δ΄ σ. 234.
